Proefleider Masayo Takahashi sprak in november vorig jaar over de medische toepassingen van iPS-cellen (Afbeelding: Nippon News/Alamy)
Een baanbrekende stamcelstudie is stopgezet nadat genetische mutaties werden ontdekt in de cellen van de tweede proefdeelnemer. Een van de mutaties kan een klein risico op kanker met zich meebrengen.
De proef is de eerste om te onderzoeken of een type stamcel bekend als geïnduceerde pluripotente stamcellen (iPS) kan worden gebruikt om ziekten te behandelen. Deze worden gemaakt door cellen van de huid van een patiënt te nemen en deze opnieuw op te spoelen. met behulp van een cocktail van groeifactoren naar een voortijdige stamceltoestand. De cellen kunnen vervolgens worden omgezet in het type cel dat nodig is, voordat ze weer in de patiënt worden getransplanteerd.
In dit geval, patiënten’ huidcellen werden omgezet in gespecialiseerde retinale cellen in een poging om de schade veroorzaakt door leeftijdsgebonden maculaire degeneratie, een veel voorkomende vorm van blindheid bij oudere mensen, ongedaan te maken. De eerste patiënt, een 70-jarige vrouw, werd afgelopen september behandeld en verkeert naar verluidt in goede gezondheid.
Er rust veel op de uitkomst van het onderzoek. Het zou een eerste glimp kunnen opleveren van het klinische potentieel van iPS-cellen, die in 2006 voor het eerst werden gemaakt.
Waar komen ze vandaan?
“Het is waar dat er een mutatie in de cellen werd gevonden vóór transplantatie bij de tweede patiënt, en daar hebben we rekening mee gehouden toen we de beslissing namen om de studie voorlopig stop te zetten,” ; zegt onderzoeksleider Masayo Takahashi van het Riken Center for Developmental Biology in Kobe, Japan.
Analyse van de cellen van de patiënt bracht zes mutaties aan het licht. Drie waren genen die waren verwijderd en drie waren veranderingen in nucleotiden, waaronder één in een "oncogen" gekoppeld aan een laag risico op kanker. De mutaties waren niet detecteerbaar in de oorspronkelijke huidcellen van de patiënt, wat suggereert dat ze waarschijnlijk zijn ontstaan als gevolg van de iPS-celprocedure. “Ofwel waren ze aanwezig op niet-detecteerbare niveaus in de huidcellen, ofwel werden ze veroorzaakt door het iPS-celinductieproces,” zegt Shinya Yamanaka van de Universiteit van Kyoto in Japan, een van de wetenschappers die de herprogrammeringstechniek heeft ontwikkeld. “Het risico op carcinogenese werd echter als laag beschouwd.”
Naast de ontdekking van de mutaties, is een tweede reden voor het onderbreken van de proef dat veranderingen in de regelgeving in Japan betekenen dat nu alleen bepaalde soorten instellingen stamcelproeven kunnen uitvoeren, vertelde Takahashi aan New Scientist . Zodra de teamleden hebben bedacht hoe ze deze veranderingen kunnen opvangen, hopen ze het onderzoek te hervatten en nog eens vijf patiënten te testen met gezonde, mutatievrije huidcellen van jongere donoren.
“Ik denk dat het een gemakkelijk op te lossen probleem is als ze deze weg inslaan,” zegt Robert Lanza, hoofdwetenschapper bij Ocata Therapeutics (voorheen Advanced Cell Technology) in Marlborough, Massachusetts, een bedrijf dat ook stamceltherapieën ontwikkelt voor leeftijdsgebonden blindheid.
Verontrustende ontdekking
Desalniettemin is de ontdekking van mutaties die waarschijnlijk verband houden met het iPS-celproces een verontrustende bevinding, en een waar stamcelwetenschappers zich al sinds de kindertijd zorgen over maken. Een van de voordelen van stamceltherapieën is dat de cellen zich snel kunnen vermenigvuldigen, maar dit is ook een eigenschap die kankercellen gemeen hebben.
Andere wetenschappers drongen echter aan op voorzichtigheid. “Het is belangrijk om te begrijpen dat zelfs mutaties in oncogenen niet garanderen dat er kanker zal ontstaan,” zegt Jeanne Loring van het Scripps Research Institute in La Jolla, Californië.
“Het is belangrijk om de bron van de mutatie vast te stellen voordat we conclusies trekken dat het herprogrammeren van cellen altijd dit soort risico's met zich meebrengt ,” zegt Mike Cheetham van het Institute of Ophthalmology van University College London.
